Kserostomia – zwana potocznie suchością jamy ustnej – to zespół objawów będących efektem redukcji lub braku wytwarzania śliny. Objawy kserostomii są wynikiem uszkodzenia, niechronionych przez wystarczającą ilość śliny, delikatnych tkanek i narządów jamy ustnej. Zmniejszona ilość śliny wpływa na spadek wydzielania substancji stanowiących nieimmunologiczną i immunologiczną barierę ochronną dla błony śluzowej jamy ustnej. Zmiana jakości oraz ilości śliny wpływa z kolei na florę jamy ustnej, co prowadzi do wyraźnego wzrostu kolonii grzybów (Candida albicans) oraz wzrostu mikroorganizmów odpowiedzialnych za powstanie próchnicy (Lactobacillus, S. mutans).

Objawy kserostomii:

• Uczucie pieczenia języka i warg
• Zaburzenia w przyjmowaniu i połykaniu pokarmów
• Trudności w mówieniu
• Zaburzenia smaku i czucia
• Podatność na owrzodzenia błony śluzowej
• Szybko postępująca próchnica
• Kandydoza
• Obrzęk i nalot błon śluzowych jamy ustnej i języka
• Niemiły zapach z ust
• Trudności w używaniu protez dentystycznych

Kserostomia może być prawdziwa lub rzekoma:

Prawdziwa

• spadek ilości wydzielanej śliny
• chory skarży się na suchość w jamie ustnej
• suchość śluzówek

Rzekoma

• subiektywne odczucie suchości jamy ustnej (nerwica wegetatywna)

SKŁAD I FUNKCJE ŚLINY. DLACZEGO ŚLINA JEST TAK WAŻNA?

Ślina odgrywa podstawową rolę w pielęgnacji jamy ustnej, pełni ważną funkcję w przemianie materii, mowie i żuciu. Organiczne i nieorganiczne substancje ochronne zawarte w ślinie mają duże znaczenie dla zdrowia jamy ustnej. Najważniejszym zadaniem śliny jest płukanie jamy ustnej i zapobieganie szkodliwemu działaniu bakterii kwasowych.

Funkcje śliny:

• Udział w procesie trawienia pokarmów
• Ochrona jamy ustnej przed szkodliwymi czynnikami
• Utrzymanie wilgotności jamy ustnej
• Wydalanie substancji organicznych i nieorganicznych
• Uczestniczenie w procesie optymalizacji procesu mowy
• Regulowanie gospodarki wodnej organizmu
• Oczyszczanie jamy ustnej i zębów z resztek pokarmowych
• Hamowanie wzrostu bakterii w jamie ustnej
• Działanie przeciwpróchnicze

Przy małej ilości śliny lub nieprawidłowym jej składzie tworzą się w jamie ustnej szkodliwe kwasy, które prowadzą do zmniejszenia wartości pH w ustach. Im niższy poziom wartości pH, tym wyższy ubytek minerałów. Dlatego należy utrzymywać odpowiedni poziom pH (7,46 i powyżej), aby zmniejszyć szkodliwe oddziaływanie bakterii kwasowych.

Skład śliny

• Woda (99%)
• Substancje nieorganiczne (0,5%)
• Substancje organiczne (0,5%) – gł. białko, które występuje w stężeniu 0,64-6,4 mg/ml
• Główne białka występujące w ślinie
• Albuminy
• Ceruloplazmina
• Trensferyna
• Haptoglobina
• Immunoglobuliny A, G, M
• Składniki układu dopełniacza
• Białka enzymatyczne α amylaza proteinazy fosfatazy izomerazy lipazy
• Białka nieenzymatyczne
• Glikoproteiny
• Substancje grupowe krwi
• Hormony steroidowe
• Kortyzon

PRZYCZYNY KSEROSTOMII

Najczęstsze przyczyny kserostomii:

• Przyjmowanie leków upośledzających prawidłową czynność gruczołów ślinowych

1. Hipotensyjne (antagoniści konwertazy angiotensyny)
2. Przeciwdepresyjne (trójpierścieniowe) i przeciwlękowe (pochodne benzodiazepiny)
3. Narkotyczne przeciwbólowe - Moczopędne (diuretyki)
4. O działaniu rozszerzającym oskrzela - Przeciwhistaminowe

• Cukrzyca
• Radioterapia guzów głowy i szyi
• Nadczynność tarczycy
• Chemioterapia
• Reumatoidalne zapalenie stawów
• Kamica i stany zapalne ślinianek
• Niektóre choroby naczyń krwionośnych np. miażdżyca
• Odwodnienie organizmu (np. wysoka temperatura)
• W następstwie różnych stanów psychicznych Sialozy (choroba Sjögrena i Mikulicza, toczeń rumieniowaty, twardzina, niedobór wit.B, niedokrwistość)

Uczucie suchości w jamie ustnej jest często spotykane u mężczyzn (ok. 21%), jak i u kobiet (ok. 30%) w przedziale wiekowym od 20 do 80 roku życia. To częsta dolegliwość wśród osób starszych (szacuje się, że około 20% starszej populacji ma problemy z suchością jamy ustnej), z uwagi na częstsze przyjmowanie leków, których skutkiem ubocznym jest kserostomia. Kserostomia - suchość w ustach

Kserostomia jest jednostką chorobową tudzież zespołem objawów wywołanych poprzez brak wydzielania śliny lub wydzielania jej w znikomej ilości. Ta uciążliwa dolegliwość w znacznym stopniu przyczynia się do powstawania próchnicy, a także zaburzeń smaku, owrzodzeń występujących w obrębie jamy ustnej, problemów ze spożywaniem pokarmów, oraz problemów z mówieniem, a w skrajnych przypadkach prowadzi do rozwoju grzybicy.

Działanie i funkcje śliny:

• działanie bakteriobójcze i grzybobójcze
• poprzez działanie nawilżające ułatwia mówienie
• ułatwia formowanie kęsów i przełykanie pokarmów
• utrzymuje odpowiednie pH w obrębie jamy ustnej
• ma właściwości oczyszczające usta (np. z resztek pokarmów)
• chroni przed powstawaniem próchnicy
• uczestniczy w procesach regeneracji nabłonka błony śluzowej

Przyczyny powstawania kserostomii

Kserostomia najczęściej jest przyczyną szeregu chorób, do których zaliczają się m.in. reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, problemy z nadczynnością tarczycy, niedobory witamin, a także ostra niewydolność nerek. Kserostomia wynikać może również z tymczasowego stanu pacjenta – o suchości w ustach świadczy również wysoka gorączka, odwodnienie i zatkany nos – wówczas oddychamy ustami. Ponadto wśród przyczyn możemy wyróżnić m.in.:

• palenie papierosów
• zaburzenia ślinianek
• stres
• w przypadku kobiet klimakterium popularnie nazywane przekwitem
• odwodnienie
• stosowanie leków (m.in. moczopędnych, przeciwhistaminowych, rozkurczowych czy psychotropowych)

Objawy

Objawy kserostomii są podobne we wszystkich przypadkach i charakteryzują się suchością błony śluzowej jamy ustnej, popękanym językiem, na którym nierzadko brak brodawek, a także pęknięciami w kącikach ust potocznie nazywanych zajadami. Schorzenie to dotyka przede wszystkim ludzi w średnim wieku, którzy ukończyli 50 rok życia, aczkolwiek jak wykazują badania, z kserostomią boryka się więcej kobiet aniżeli mężczyzn. Warto nadmienić, iż osoby chorujące na nowotwory głowy i jednocześnie poddawane naświetlaniom (radioterapia) dodatkowo borykają się nawet i z całkowitym zanikiem pracy ślinianek, tym samym w ich przypadku ślina nie jest w ogóle wydzielana.

Leczenie

Aby zapobiegnąć kserostomii niezwykle ważna jest profilaktyka, która opiera się przede wszystkim na regularnej higienie jamy ustnej i zębów. Oprócz szczotkowania zębów ważne jest również oczyszczanie języka – wszak to na nim gromadzi się największa ilość bakterii, a także stosowanie płynów do płukania ust. Kolejnym sposobem uniknięcia nie tylko kserostomii, ale także i innych problemów jamy ustnej i zębów, są regularne przeglądy stomatologiczne. Niemniej, jeżeli ta przykra dolegliwość zostanie już potwierdzona zalecane jest żucie bezcukrowych gum, które pobudzają produkcje ślinianek, picie wody, ssanie cukierków, a nawet kostek lodu. W poważniejszych przypadkach wskazana jest farmakoterapia, w której stosowane są przede wszystkim leki pobudzające układ przywspółczulny i/lub na bazie karboksymetylocelulozy. Preparaty te stymulują wydzielanie śliny tym samym zmniejszając suchość w obrębie jamy ustnej.