Kserostomia – zwana potocznie suchością jamy ustnej – to zespół objawów będących efektem redukcji lub braku wytwarzania śliny. Objawy kserostomii są wynikiem uszkodzenia, niechronionych przez wystarczającą ilość śliny, delikatnych tkanek i narządów jamy ustnej. Zmniejszona ilość śliny wpływa na spadek wydzielania substancji stanowiących nieimmunologiczną i immunologiczną barierę ochronną dla błony śluzowej jamy ustnej. Zmiana jakości oraz ilości śliny wpływa z kolei na florę jamy ustnej, co prowadzi do wyraźnego wzrostu kolonii grzybów (Candida albicans) oraz wzrostu mikroorganizmów odpowiedzialnych za powstanie próchnicy (Lactobacillus, S. mutans).
Objawy kserostomii:

- Uczucie pieczenia języka i warg
- Zaburzenia w przyjmowaniu i połykaniu pokarmów
- Trudności w mówieniu
- Zaburzenia smaku i czucia
- Podatność na owrzodzenia błony śluzowej
- Szybko postępująca próchnica
- Kandydoza
- Obrzęk i nalot błon śluzowych jamy ustnej i języka
- Niemiły zapach z ust
- Trudności w używaniu protez dentystycznych
Kserostomia może być prawdziwa lub rzekoma:
Prawdziwa
- spadek ilości wydzielanej śliny
- chory skarży się na suchość w jamie ustnej
- suchość śluzówek
Rzekoma
- subiektywne odczucie suchości jamy ustnej (nerwica wegetatywna)
SKŁAD I FUNKCJE ŚLINY. DLACZEGO ŚLINA JEST TAK WAŻNA?
Ślina odgrywa podstawową rolę w pielęgnacji jamy ustnej, pełni ważną funkcję w przemianie materii, mowie i żuciu. Organiczne i nieorganiczne substancje ochronne zawarte w ślinie mają duże znaczenie dla zdrowia jamy ustnej. Najważniejszym zadaniem śliny jest płukanie jamy ustnej i zapobieganie szkodliwemu działaniu bakterii kwasowych.
Funkcje śliny:
- Udział w procesie trawienia pokarmów
- Ochrona jamy ustnej przed szkodliwymi czynnikami
- Utrzymanie wilgotności jamy ustnej
- Wydalanie substancji organicznych i nieorganicznych
- Uczestniczenie w procesie optymalizacji procesu mowy
- Regulowanie gospodarki wodnej organizmu
- Oczyszczanie jamy ustnej i zębów z resztek pokarmowych
- Hamowanie wzrostu bakterii w jamie ustnej
- Działanie przeciwpróchnicze
Przy małej ilości śliny lub nieprawidłowym jej składzie tworzą się w jamie ustnej szkodliwe kwasy, które prowadzą do zmniejszenia wartości pH w ustach. Im niższy poziom wartości pH, tym wyższy ubytek minerałów. Dlatego należy utrzymywać odpowiedni poziom pH (7,46 i powyżej), aby zmniejszyć szkodliwe oddziaływanie bakterii kwasowych.
Skład śliny
- Woda (99%)
- Substancje nieorganiczne (0,5%)
- Substancje organiczne (0,5%) – gł. białko, które występuje w stężeniu 0,64-6,4 mg/ml
- Główne białka występujące w ślinie
- Albuminy
- Ceruloplazmina
- Trensferyna
- Haptoglobina
- Immunoglobuliny A, G, M
- Składniki układu dopełniacza
- Białka enzymatyczne α amylaza proteinazy fosfatazy izomerazy lipazy
- Białka nieenzymatyczne
- Glikoproteiny
- Substancje grupowe krwi
- Hormony steroidowe
- Kortyzon
PRZYCZYNY KSEROSTOMII
Najczęstsze przyczyny kserostomii:
- Przyjmowanie leków upośledzających prawidłową czynność gruczołów ślinowych
- Hipotensyjne (antagoniści konwertazy angiotensyny)
- Przeciwdepresyjne (trójpierścieniowe) i przeciwlękowe (pochodne benzodiazepiny)
- Narkotyczne przeciwbólowe - Moczopędne (diuretyki)
- O działaniu rozszerzającym oskrzela - Przeciwhistaminowe
- Cukrzyca
- Radioterapia guzów głowy i szyi
- Nadczynność tarczycy
- Chemioterapia
- Reumatoidalne zapalenie stawów
- Kamica i stany zapalne ślinianek
- Niektóre choroby naczyń krwionośnych np. miażdżyca
- Odwodnienie organizmu (np. wysoka temperatura)
- W następstwie różnych stanów psychicznych Sialozy (choroba Sjögrena i Mikulicza, toczeń rumieniowaty, twardzina, niedobór wit.B, niedokrwistość)
Uczucie suchości w jamie ustnej jest często spotykane u mężczyzn (ok. 21%), jak i u kobiet (ok. 30%) w przedziale wiekowym od 20 do 80 roku życia. To częsta dolegliwość wśród osób starszych (szacuje się, że około 20% starszej populacji ma problemy z suchością jamy ustnej), z uwagi na częstsze przyjmowanie leków, których skutkiem ubocznym jest kserostomia. Kserostomia - suchość w ustach
Kserostomia jest jednostką chorobową tudzież zespołem objawów wywołanych poprzez brak wydzielania śliny lub wydzielania jej w znikomej ilości. Ta uciążliwa dolegliwość w znacznym stopniu przyczynia się do powstawania próchnicy, a także zaburzeń smaku, owrzodzeń występujących w obrębie jamy ustnej, problemów ze spożywaniem pokarmów, oraz problemów z mówieniem, a w skrajnych przypadkach prowadzi do rozwoju grzybicy.
Działanie i funkcje śliny:
- działanie bakteriobójcze i grzybobójcze
- poprzez działanie nawilżające ułatwia mówienie
- ułatwia formowanie kęsów i przełykanie pokarmów
- utrzymuje odpowiednie pH w obrębie jamy ustnej
- ma właściwości oczyszczające usta (np. z resztek pokarmów)
- chroni przed powstawaniem próchnicy
- uczestniczy w procesach regeneracji nabłonka błony śluzowej
Przyczyny powstawania kserostomii
Kserostomia najczęściej jest przyczyną szeregu chorób, do których zaliczają się m.in. reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, problemy z nadczynnością tarczycy, niedobory witamin, a także ostra niewydolność nerek. Kserostomia wynikać może również z tymczasowego stanu pacjenta – o suchości w ustach świadczy również wysoka gorączka, odwodnienie i zatkany nos – wówczas oddychamy ustami. Ponadto wśród przyczyn możemy wyróżnić m.in.:
- palenie papierosów
- zaburzenia ślinianek
- stres
- w przypadku kobiet klimakterium popularnie nazywane przekwitem
- odwodnienie
- stosowanie leków (m.in. moczopędnych, przeciwhistaminowych, rozkurczowych czy psychotropowych)
Objawy
Objawy kserostomii są podobne we wszystkich przypadkach i charakteryzują się suchością błony śluzowej jamy ustnej, popękanym językiem, na którym nierzadko brak brodawek, a także pęknięciami w kącikach ust potocznie nazywanych zajadami. Schorzenie to dotyka przede wszystkim ludzi w średnim wieku, którzy ukończyli 50 rok życia, aczkolwiek jak wykazują badania, z kserostomią boryka się więcej kobiet aniżeli mężczyzn. Warto nadmienić, iż osoby chorujące na nowotwory głowy i jednocześnie poddawane naświetlaniom (radioterapia) dodatkowo borykają się nawet i z całkowitym zanikiem pracy ślinianek, tym samym w ich przypadku ślina nie jest w ogóle wydzielana.
Leczenie
Aby zapobiegnąć kserostomii niezwykle ważna jest profilaktyka, która opiera się przede wszystkim na regularnej higienie jamy ustnej i zębów. Oprócz szczotkowania zębów ważne jest również oczyszczanie języka – wszak to na nim gromadzi się największa ilość bakterii, a także stosowanie płynów do płukania ust. Kolejnym sposobem uniknięcia nie tylko kserostomii, ale także i innych problemów jamy ustnej i zębów, są regularne przeglądy stomatologiczne. Niemniej, jeżeli ta przykra dolegliwość zostanie już potwierdzona zalecane jest żucie bezcukrowych gum, które pobudzają produkcje ślinianek, picie wody, ssanie cukierków, a nawet kostek lodu. W poważniejszych przypadkach wskazana jest farmakoterapia, w której stosowane są przede wszystkim leki pobudzające układ przywspółczulny i/lub na bazie karboksymetylocelulozy. Preparaty te stymulują wydzielanie śliny tym samym zmniejszając suchość w obrębie jamy ustnej.
